Oczekując na Boże Narodzenie 12: Kolęda

Wśród nocnej ciszy, głos się rozchodzi. Wstańcie, pasterze: Bóg się wam rodzi! — tymi oto słowami radośnie śpiewanymi za nieco ponad 9 dni względem dzisiejszego (15.12.) rozpoczną się w całej Polsce pasterki.

Cykl Czekając na Boże Narodzenie coraz bliżej końca, niesamowite, jak szybko ta połowa grudnia zleciała. Już jutro wszakże rozpoczną się nowenny przed Bożym Narodzeniem, o których kultywowaniu chociażby w Kolumbii pisałem już 8 grudnia, czy tzw. dni posadas w Meksyku (LINK). Dzisiaj w moim poście nie tylko mapa przedstawiająca jak w danych krajach mówi się na kolędę, ale też krótka historia kolęd. Serdecznie zapraszam!

Zacznę od mapy. Polska kolęda pochodzi od czeskiego kolada, a to z kolei wywodzi się z łaciny (calendae) [Zenon Klemensiewicz, Historia języka polskiego, PWN, Warszawa, 2002]. W dosłownym tłumaczeniu oznacza pierwszy dzień miesiąca. Ma to związek z jej historią, o której opowiem pod mapą. Są też inne koncepcje pochodzenia tego słowa, ale ta wydaje się najbardziej prawdopodobna.

Mini-wyzwanie dla Was: spróbujcie szybko przeczytać nazwę fińską ;) 

Jeszcze co do mapy, większość wersji zapisywałem z dużej litery, mimo poprawności zapisu w danym języku z małej, proszę się tym nie sugerować.

Przejdźmy teraz do krótkiej historii kolędy. Ma ona [nazwa] swoje źródła w rzymskich Kalendach styczniowych. Był to dla Rzymian szczególny pierwszy dzień, ponieważ od 1 stycznia 153 r. p.n.e. wtedy konsulowie rzymscy obejmowali swój urząd. Od 46 r. p.n.e. dekretem Juliusza Cezara 1 stycznia został oficjalnie ogłoszony jako początek roku administracyjnego. Z tej okazji składano sobie podarki czy śpiewano pieśni. 

Kolęda była więc w swoim pierwszym znaczeniu noworoczną pieśnią powitalną i pochwalną, przekazywała życzenia szczęścia czy pomyślności. W rozumieniu pieśni religijnej związanej z narodzinami Jezusa Chrystusa kolęda wykształciła się później. Początkowo twórcy kolęd czerpali z Ewangelii św. Mateusza i św. Łukasza. Później coraz częściej sięgała do źródeł pobożności ludowej.

Najstarsza polska kolęda pochodzi z 1424 r. i zaczyna się słowami Zdrowaś bądź, krolu anjelski. Wzrost popularności gatunku odnotowuje się na przełom XVII i XVIII wieku. Wówczas powstała jedna z najważniejszych polskich kolęd W żłobie leży. Do melodii poloneza koronacyjnego króla Władysława IV napisał ją prawdopodobnie Piotr Skarga. Z kolei inną popularną polską kolędę Bóg się rodzi do melodii w rytmie poloneza napisał Franciszek Karpiński. W 1843 r. ks. Michał Mioduszewski wydał Pastorałki i kolędy z melodiami czyli piosnki wesołe ludu w czasie świąt Bożego Narodzenia po domach śpiewane — będący zbiorem kolęd i pastorałek. 

Inne przykładowo wybrane polskie kolędy to Wśród nocnej ciszy, Dzisiaj w Betlejem, Przybieżeli do Betlejem czy Gdy się Chrystus rodzi. Jedna z najbardziej znanych na świecie kolęd, Cicha Noc została w XIX wieku ułożona przez austriackiego księdza Josepha More'a, a melodię ułożył Franz Xaver Gruber. Przetłumaczono ją na ponad 300 różnych języków i dialektów. 

Nazwę Cichej Nocy w różnych językach zamierzam zaprezentować na jutrzejszej mapce językowej z serii Czekając na Boże Narodzenie! na Jesiennych Czereśniach. Już dzisiaj zapraszam, a za zapoznanie się z dzisiejszym dziękuję!